Γράφει ο Ευστράτιος Βάθης, φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, μέλος Ε.Ο.Ν.
Μία από τις καινοτομίες του που άπτονται στο αντικείμενο της Πολιτειολογίας, της Κοινωνιολογίας και της επιστήμης της Ιστορίας, είναι η εισήγηση της θεωρίας της Πολιτισμικής τριττότητος του Ελληνισμού. Δεν της προσέδωσε κάποιο όνομα, αλλά η άποψή του αυτή, διαχέεται μέσα από τα κείμενά του. Ανατρέχοντας σε ένα από τα έργα του Ίωνος Δραγούμη «Ελληνικός Πολιτισμός» (εγγράφη το 1913), απαριθμεί τους πολιτισμούς που γέννησε το Ελληνικό έθνος.
Πριν όμως αναλύσουμε την θεωρεία αυτή, επιτάσσεται η εξήγηση του έργου αυτού.
Το έργο αυτό, πραγματεύεται την χρησιμότητα των εθνών στην ανθρωπότητα. Κατά τον Δραγούμη, σκοπός αυτών, είτε από ανάγκη, είτε από ορμή, είναι η δημιουργία του πολιτισμού. Συγκεκριμένα, ο πολιτισμός αυτός είναι απόρροια των ατόμων της δραστηριότητάς των που με τα εθνικά των χαρακτηριστικά, αλληλεπιδρούν και παράγουν τον πολιτισμό τους. Γράφει ότι τα έθνη προορίζονται προς αυτόν τον σκοπό, ο οποίος από την πλευρά του ανθρωπισμού, προσφέρουν στην ανθρωπότητα.
Υπάρχουν τριών ειδών πολιτισμοί. Ο αυτοτελής πολιτισμός, προκύπτων από το έθνος το ίδιο, είναι ζωοδότης του έθνους. Ο πολιτισμός ο οποίος είναι κακέκτυπο άλλου πολιτισμού και αποτελεί δείγμα δουλικότητος, που οδεύει το έθνος ενός βήματος προ του αφανισμού του. Δεν είναι γέννημα του έθνους, δεν είναι κάτι δημιουργικό αλλά κάτι καταστροφικό. Από την άλλη, έχουμε τον κοσμοπολιτισμό δηλαδή ένα ένας πολιτισμός συνονθύλευμα άλλων πολιτισμών.
Το κράτος αποτελεί περιουσία του έθνους, για να μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα από το οτιδήποτε, στην έκταση που υπάρχει. Σκοπός του κράτους είναι η ελευθερία του έθνους.
Τα έθνη που δεν παράγουν αυτοτελή, καινοτόμο πολιτισμό καταδικάζονται στην ανυπαρξία. Επομένως εάν οι Έλληνες δεν παράξουν δικό τους πολιτισμό, ευρίσκονται προ του αφανισμού τους κατά την στιγμή της στείρας αντιγραφής πολιτισμών άλλων εθνών. Πέραν τούτου, θεωρεί τον Έλληνα της εποχής του δημιουργικό και με τάση να ενεργεί για να κατασκευάσει έναν καινούριο πολιτισμό.
Ο Δημοτικισμός και οι εθνολαϊκές ανθρώπινες ενέργειες
Αντιτάσσεται επίσης την τάση στείρας αντιγραφής και ολόκληρης, των πολιτισμών των προγόνων των Νέων Ελλήνων. Μέμφεται τον λογιοτατισμό, ο οποίος ως τροχοπέδη στην πολιτισμική δημιουργία, εμποδίζει τον Δημοτικισμό να εκφραστεί και να αναπτυχθεί. Διότι κατά Δραγούμη πάντα, ο Λογιοτατισμός συντηρεί ενώ ο Δημοτικισμός δύναται να οδηγήσει το Ελληνικό έθνος σε πολιτισμική κατάσταση, ασφαλώς ανωτέρα εξαιτίας της λαϊκότητός του. Ο πνευματικός εκλεκτικισμός, καθίσταται λίαν χειρότερος και επικίνδυνος, διότι δεν διαχέεται στα άτομα, διάχυση προκύπτους εκ της ιδίας αλληλεπιδράσεως των ατόμων. Εάν οι παραγωγικές λαϊκές δυνάμεις του έθνους αλληλεπιδράσουν, αφότου ατομικά ενεργήσουν, άριστα σε κάθε τομέα επαγγελματικό, επιστημονικό, ψυχολογικό, συμπεριφοράς και άλλων, θα αριστεύει και το σύνολο. Τοιουτοτρόπως, το έθνος αριστεύει και ο πολιτισμός ανθεί. Αν πολιτισμός δεν παράγεται, άλλα εισάγεται, το έθνος πεθαίνει.
Σε άλλο έργο του «Όσοι ζωντανοί» (εγγράφη το 1911) γράφει:
«Τὰ ἔθνη καὶ τὰ κράτη είναι στάδια, γιὰ κάθε λογῆς ανθρώπινες ὁρμὲς καὶ ἐνέργειες, καὶ ταξινομοῦν τὸν κάθε ἄνθρωπο, τον τοποθετούν στην θέση τοῦ. Τὸ ἔθνος καὶ τὸ κράτος λέει τοῦ καθενός «πήγαινε ἐδῶ ή τράβα ἐκεῖ γιὰ νὰ ὑπάρξεις. Εἶσαι φιλοπόλεμος; Πήγαινε στὸν στρατό. Εἶσαι πολιτικός; Ὅριζε ἀνθρώπους. Εἶσαι κοσμοπολίτης; Περιδιάβαζε στὰ βουλεβάρτα, παῖζε χαρτιά, φίλα κοκότες ἢ μελέτα βιβλία. Εἶσαι θρῆσκος; Χᾶσκε στὶς ἐκκλησίες. Εἶσαι φιλομαθὴς; Νὰ σκολειὰ καὶ πανεπιστήμια. Εἶσαι ζευγολάτρης; Να γῆ νὰ οργώσεις. Είσαι ἐργάτης ἢ ἔμπορος; Δούλευε, ὁ κόσμος δικὸς σοῦ. Εἶσαι τεμπέλης; Ἰδοὺ τεμπελχανάδες, ὅσους θέλεις, καφενεῖα, ζαχαροπλαστεῖα, κουρεῖα, λουτρά, κρασοπουλειά, καπηλειά, πάγκοι στὶς δενδροστοιχίες. Εἶσαι ποιητῆς ἢ θεατῆς; Βλέπε. Εἶσαι θεατρίνος καὶ ὑποκριτῆς; Παῖζε. Εἶσαι λογάς; Ἰδού βουλές, σύλλογοι, ακαδημίες, ἀδερφάτα, καφενεῖα, δρόμοι, πλατεῖες. Εἶσαι λίγο ἀπ’ ὅλα; Κάνε πότε τοῦτο, πότε κεῖνο, πότε τίποτα, πότε κάτι, πότε μόνος, πότε μ’ ἄλλους, ζῆσε, βλέπε, τρῶγε, φίλα, δούλευε, μάθε, λέγε, πολέμα, κάθου, ξενύχτιζε, κοῖμου, κοπροσκύλιαζε.
Ὅλα αὐτὰ λέει στὸν καθένα τὸ ἔθνος καὶ τὸ κρᾶτος γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ ὑπάρχει. Ὅσο τὰ ἔθνη μεταμορφώνονται σὲ ἀπλὲς κοινωνίες ανθρῶπων, τόσο φτωχότερα καταντοῦν, τόσο δηλαδὴ λιγότερες ἀπαίτησες ἀνθρώπων καὶ ὁρμῶν μποροῦν νὰ εὐχαριστήσουν. Καὶ κεῖνα τὰ ἔθνη φτωχαίνουν καὶ καταντοῦν κοινωνίες ὅπου οἱ ἄνθρωποι ὅλοι ἰσοπεδώνονται μικραίνοντας καὶ γεννάμενοι φιλήσυχοι, χωρὶς ὅρμὲς πολλὲς καὶ ἔντονες, χωρὶς πλούτη ἀπὸ νιάτα, δίχως τρέλλα καὶ λαχτάρες καὶ καρδιοχτύπια, δίχως τυχοδιωχτικὴ ὄρεξη, χωρὶς λάμψη, χωρὶς πολεμικὴ μανία» [1].
Ο Δραγούμης εδώ κάνει τον εξής συλλογισμό:
Ο άνθρωπος χρειάζεται όλους τους ανθρώπους, που είναι άριστοι σε έκαστους διαφορετικούς τομείς. Το άτομο όπου μειονεκτεί σε έναν τομέα, θα πλεονεκτήσει το άλλο και το άλλο άτομο εκεί που μειονεκτεί θα πλεονεκτήσει υποκαθιστώντας και βοηθώντας το πρώτο. Καθένας μας έχει ένα ιδιαίτερο ταλέντο, μία κλήση επειδή το έθνος τον χρειάζεται. Το έθνος, μέσω της υλικής και πρώτιστα πνευματικής του απόρροιας που λέγεται, πολιτισμός, θα αποκρυσταλλώσει τον χαρακτήρα του και εφόσον είναι ο άνθρωπος άριστος, έστω και σε έναν τομέα, θα συμπληρώσει τα μειονεκτήματα των άλλων συνανθρώπων του, βοηθώντας τα και όλα τα υπόλοιπα θα τον βοηθήσουν να ανελιχθεί στην θέση όπου του αξίζει. Με άλλα λόγια, αν όλοι χρειάζονται σε όλους και τους όλους οι όλοι, πρέπει όλοι να είναι άριστοι, έκαστος τον τομέα του. Αυτό προϋποθέτει αυτογνωσία, κίνητρο το οποίο δίνει το έθνος μέσω ενός σωστού κράτους κοινωνιστικού και δικαίου, που υπηρετεί το έθνος (εθνικοκοινωνισμός).
Επομένως, οι ενέργειες και οι παραγωγικές δυνάμεις ενός λαού έχοντας τα χαρακτηριστικά του ομότροπου, του ομόγλωσσου, του όμαιμου, και του ομόθρησκου, έχοντας καταλάβει ότι το έθνος είναι μία μεγάλη οικογένεια, θα προοδεύσει και θα ανθίσει. Έτσι καταλήγουμε στην έννοια του Λαϊκού Εθνικισμού. Το έθνος είναι ο όχι ο λαός, αλλά ο εθνικός λαός δηλαδή, ο πληθυσμός όχι από τυχάρπαστους ανθρώπους, αλλά με τα χαρακτηριστικά, ως προειπώθησαν. Δια τούτο χρειάζεται η αριστεία του καθενός ατόμου εκεί που δύναται να αριστεύσει αφού παρέχει τις εκάστοτε δεξιοτεχνίες του και να αυτοβελτιώνεται. Με προϋπόθεση την αυτογνωσία και τον εθνικοκοινωνισμό[2] , που το κράτος θα διέπεται, θα αποφεύγεται η αδικία, που μέσω κοινωνικής αλληλεπιδράσεως θα διευρύνεται. Αδικία, η οποία παρεισφρέει στην πολιτική, δημιουργώντας αντεθνικές τάσεις θα αναλαμβάνουν οι ακατάλληλοι. Όπως δικαιοσύνη κατά τον Πλάτωνα είναι αρμονία πρώτον στην ψυχή και δεύτερον αρμονία του συνόλου, έτσι και έθνη είναι ευτυχισμένα, όταν οι ομοεθνείς εντός του έθνους είναι εναρμονισμένοι δίκαιοι ενδιαφερόμενοι για το συλλογικό, ήτοι το έθνος.
Γι’ αυτό και Γάλλος διανοητής Μωρίς Μπαρρές (19/8/1862 – 4/12/1923), ο οποίος επηρέασε τον Δραγούμη έγραφε:
«Ευτυχή είναι τα έθνη εκείνα των οποίων οι κινήσεις είναι εναρμονισμένες μεταξύ τους και αλληλένδετες».
Και επεξηγεί παρακάτω:
«Εκεί απ όπου οι προσπάθειες των εντίμων ανθρώπων συμφωνούν, λες και αποτελούν ένα μέρος σχεδίου καταστρωμένου από κάποια ανώτερη νοημοσύνη και όπου τα σημαντικά ζητήματα δεν τίθεται μονίμως υπό συζήτηση και αμφισβήτηση. Εκεί όπου οι άξιοι άνθρωποι, παρακινούμενοι να βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό, μέσα από μία συλλογικότητα, δεν πρόκειται να βιώσουν προτού πεθάνουν τη θλίψη ότι ματαιοπόνησαν, αλλά είναι βέβαιοι ότι συνέβαλαν άμεσα στην πρόοδο της χώρας τους και ότι ένα κομμάτι του εαυτού τους θα διαιωνιστεί μέσα από την εθνική συνείδηση»[3].
Στο θέμα της γλώσσης πάλι, ο Δραγούμης γράφει, ότι ο δημοτικισμός υπάρχει, αρχής γενομένης, όχι από την Τουρκοκρατία, αλλά από την Ελληνιστική εποχή. Αναφέρει τον Πολύβιο ως παράδειγμα, ότι έγραψε στην γλώσσα του καιρού του και όχι στην λόγια γλώσσα. Άλλους γράψαντες στην γλώσσα του καιρού τους που συγκαταλέγει είναι οι Ευαγγελιστές, αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Ζ΄ «Πορφυρογέννητος, ὁ Πτωχοπρόδρομος, ὁ Διγενής Ακρίτας, τὸ Χρονικὸν τοῦ Μορέως, οἱ Κρητικοῖ τοῦ 16ου καὶ 17ου αἰῶνα, μερικοί Εφτανησιῶτες, τὰ δημοτικὰ τραγούδια καὶ παραμύθια»[4].
Ο Λογιωτατισμός έρρεε στον χρόνο, παραλλήλως με τον Δημοτικισμό και ενίοτε εμπόδιζε τον δεύτερο να αναπτυχθεί, ούτως ώστε να προφέρει καινοτόμα στοιχεία στην εθνική πολιτισμική δημιουργία. Τοιουτοτρόπως, κωλύονταν τα κίνητρα για δημιουργία καινούριων πολιτισμικών αγαθών και επιτευγμάτων, που όχι μόνο θα προσέφεραν στο έθνος, άλλα και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.
«Τὸ μόνο που κατάφερε ἡ λογιότατη παράδοση, ἤταν ποῦ περιόρισε τὴν δημιουργικὴ δύναμη τοῦ Ἕλληνα γιὰ δυο χιλιάδες χρόνια, καὶ τὸν ἐμπόδισε να φανερώσει ἐλεύτερα τὴν πρωτοτυπία στὸ πνεύμα καὶ στὴν λογοτεχνία τῶν δύο πολιτισμῶν ποῦ ὑπόφεραν καταποδιαστά τὴν επιρροὴ τῆς (τοῦ Ελληνιστικοῦ δηλαδῆ καὶ τοῦ Βυζαντινοῦ)»[5].
Η από, αρχής γενομένης των εκστρατειών και του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δημιουργία της δημοτικής γλωσσικής παραδόσεως άποψη, φαίνεται περισσότερο λογική, διότι η λόγια γλώσσα είναι αυτή η από του 5ου αιώνος μέχρι την άνοδο του Αλεξάνδρου στην εξουσία. Εντεύθεν, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στην γλώσσα, όπως το φαινόμενο του ιωτακισμού, ο εξοβελισμός της ευκτικής, απλοποίηση της σύνταξης, κλονισμός του μέλλοντα χρόνου και ούτω καθεξής. Η τοποθέτηση του Δημοτικισμού στην αρχή των Ελληνιστικών χρόνων από των Δραγούμη, είναι ένα τεκμηριωμένο επιχείρημα της συνεχείας της γλώσσης και ότι η γλώσσα είναι μία και ενιαία. Το επιχείρημα αυτό, προκύπτει από την υπόθεση, πως εάν η δημοτική δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μετά, θα συμπεράνει κανείς ότι ή η δημοτική γλώσσα ταυτίζεται με την ελληνιστική κοινή ή η δημοτική είναι η ελληνιστική κοινή αφού ομιλούταν πλέον σε όλη την Ελληνιστική Αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αργότερα κατά τον οριστικό διαχωρισμό της (301 π.Χ.) και σε όλους σχεδόν τους Έλληνες και εξελληνισθέντες πλέον βαρβάρους. Οι Λογιότατοι της εποχής είναι το κίνημα του Αττικισμού. Λόγιοι οι οποίοι ήθελαν να επαναφέρουν την Αττική Διάλεκτο στο προσκήνιο απορρίπτοντας την φαύλη κατ’ αυτούς Ελληνιστική κοινή. Ο Ασιανισμός ήτοι η Δημοτική, η προς την Ελληνιστική κοινή γλώσσα τάση, έμεινε αυθύπαρκτη μέχρι τον 20ο αιώνα. Άρα βλέπουμε μία συνέχεια της Ελληνικής γλώσσης, από την Αρχαία Ελληνική κατ ευθείαν στην Δημοτική διότι δημοτική παράδοση ταυτίζεται με την Ελληνιστική κοινή. Ο Δραγούμης εδώ υπονοεί την ενότητα της γλώσσης, ότι η γλώσσα είναι μία και ενιαία, καταρρίπτοντας το επιχείρημα των Λογιοτατιστών περί διαφορετικής, εκμαυλισθείσης γλώσσης επειδή και η δημοτική ανάγεται από τα Ελληνιστικά χρόνια.
Προγονολατρεία και Προγονοπληξία
Επιπροσθέτως, ο ΊΔΑΣ [6], διακρίνει την προγονολατρεία από την προγονοπληξία, φρονώντας την πρώτη ως κάτι μη ηθικώς κατακριτέο. Γράφει:
«Ἡ προγονολατρεῖα, που ὅλα τὰ σημαντικὰ ἔθνη τὰ βοήθησε νὰ μεγαλουργήσουν, εἶναι ἡ θύμηση τῶν προγόνων. Ἄμα ὅμως καταντήσει μανία παραλεῖ τὰ ἔθνη καὶ ἀνάγκη πάσα, νὰ χτυπηθεῖ ἡ υπερβολὴ τῆς».
Στην ίδια σελίδα, πιο κάτω γράφει:
«Τὸ να νοιώθεις τὴν καταγωγὴ σοῦ, τὴν συνέχεια τοῦ ἐθνικοῦ ἐγῶ σοῦ, τὴν ἱστορία σοῦ ποὺ σοῦ κάνει συνειδητὸ ὅσο καὶ νὰ εἶναι τὸ πέρασμα τοῦ ἔθνους σου μέσα στους αιώνες, τὴν γειτονία σου με το εἰκοσιένα, μὲ τὴν τουρκοκρατία, μὲ τὸν Βυζαντινὸ Πολιτισμὸ, μὲ τὰ ἕθιμα τῶν πατέρων σοῦ, μὲ τὴν σκέψη τοῦς, μὲ τὸ κρᾶτος τοῦς, δὲν εἶναι προγονοπληξία, ἀλλά απλή καὶ καλή προγονολατρεῖα, θύμηση τῶν περασμένων, γνωρισμὸς μὲ τὸν ἐαυτὸ σοῦ. Καὶ αυτή ἡ προγονολατρεῖα πρέπει νὰ βρίσκεται, εἶναι ἡ παράδοση ἡ χρήσιμη»[7].
Στο έργο «Όσοι Ζωντανοί» γράφει:
«Πρέπει νὰ νοιώθω τὴν πόλη, ὅπως πρέπει νὰ νοιώθω καὶ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα. Δὲν σημαίνει πὼς πρέπει νὰ γίνουμε ἀρχαίοι Ἕλληνες, ἢ Μακεδόνες, ή Βυζαντινοῖ. Σημαίνει πὼς εἶναι ανάγκη νὰ ξέρω τὴν περασμένη μοῦ ζωή εγώ, νὰ μὴ λησμονῶ τὰ παλια καλούπια ποῦ μπόρεσε νὰ βρεῖ ὁ Ἑλληνισμὸς γιὰ νὰ γίνει κράτος ἀνάμεσα στὰ κράτη, καὶ ἀνοίγοντας ὅσο μπορῶ τὴν τωρινὴ ζωὴ μοῦ, νὰ ξεκαθαρίζω τὸ δρόμο, νὰ βρῶ τὸ νέο τύπο ποὺ θὰ διαλέξει τὸ ἔθνος γιὰ νὰ γίνει τὸ κράτος δυνατὸ…»[8].
Ιδόντες τα ανωτέρω, αντιλαμβάνεται κανείς πως ο Δραγούμης εκφράζει την απέχθειά του προς τον ακραίο μιμητισμό των θιασωτών της Αρχαίας Ελλάδος Λογιοτατιστών προς τους προγόνους, μεμφόμενος αυτούς για μη επέκταση της πολιτισμικής προόδου από άλλα χαρακτηριστικά του Ελληνισμού νεότερα, συνέχεια της κλασσικής Ελλάδος. Χρειάζεται η τιμή, ο θαυμασμός, η μελέτη των προγόνων, όχι μόνο για να τους ομοιάσουμε, αλλά να τους ξεπεράσουμε σε πολιτισμικά επιτεύγματα και πολιτισμική παιδεία(=κουλτούρα).
Οι από προϋποθέσεις και με κριτήρια αφομοίωση των ξένων πολιτισμικών στοιχείων
Ύστερα, καταλήγει στο πώς θα φαντάζεται τον Νεοελληνικό Πολιτισμό. Συγκείμενος από στοιχεία του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού (Πελασγικού, Προϊστορικού, Κλασσικού, Ελληνιστικού) και του πολιτισμού της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντίου) αυτός και με στοιχεία της πρόσφατης Ιστορίας, μπολιάζοντάς τα σε έναν κυκεώνα του Ελληνισμού. Τα ξένα στοιχεία κατόπν διυλίσεως, επιλέγονται, αναλόγως του εάν καθίσταται το δεδομένο αυτό με την ελληνική συλλογική συμπεριφορά, ήτοι νοοτροπία και την ελληνικές πολιτισμικές εκφράσεις και σκέψεις.
Επί παραδείγματι, ο Χριστιανισμός, ο οποίος έχει τόσο Ελληνικά στοιχεία, όσο και Ιουδαϊκά. Τα Ιουδαϊκά ξένα στοιχειά όσα ταίριαζαν στην νοοτροπία του Ελληνικού έθνους, και τον πολιτισμό του τα αφομοίωσε και τα έκανε Ελληνικά προσθέτοντας περαιτέρω ελληνικά πολιτισμικά αγαθά όπως. Η θεολογία που όργανό της απετέλεσε η αρχαία φιλοσοφική σκέψη, είναι ένα από αυτά.
«Τὴ θρησκεῖα τὴ δικὴ τοῦ, τὴν πρωτινὴ δὲν μπόρεσε τὸ ἔθνος νὰ τὴ γενικέψει στοὺς ἀνθρῶπους, επῆγε αρκετᾶ μακριᾶ, μα ὄχι παντοῦ, ἀλλὰ ὅταν προσέχοντας κάθε ψυχικῆ ἐκδήλωση, παρατήρησε ὅτι στὴν Ιουδαῖα μιὰ θρησκεῖα ἀνθρώπινη, τὴν πῆρε, τὴ μεταμόρφωσε. Καὶ τὴν ἔκαμε δεκτῆ στὸν κόσμο γιατί τῆς ἔδωσε τὴν ἔκφραση. Αυτῆ ἥταν τοῦ Ἑλληνικού τοῦ έθνους η ιδιοφυΐα από τα παλιά τα χρόνια , να μπορεί να εκφράζει, ὅ,τι οἱ ἄνθρωποι μισοένοιωθαν, να ανθρωπίζει, να δίνει μορφή στα ασύνειδα, να τραβάει από τα βάθη τοῦ θησαυροῦ τῆς ψυχής, ἀπὸ τὰ πλούτη τοῦ ασυνειδήτου καὶ να φέρνει στὸ φῶς, ὄσα μποροῦσε περισσότερα κάνοντας τὰ συνειδητᾶ ή δίνοντας, τοῦς νοητῆ μορφῆ»[9].
Και στο όσοι Ζωντανοί:
«Οἱ θρησκεῖες ποὺ μεταδίδονται κάποτε ἀπὸ ῥάτσα σ’ ἄλλη ῥάτσα, ἐπηρεάζουν βέβαια τὶς φυλές γιατὶ ἐντείνουν ταὴν κάθε τοὺς ἰδιότητα, μὰ μεταμορφώνονται καὶ αυτές απὸ τὶς ῥάτσες γιὰ νὰ ταιριάσουν μὲ τὸ χαρακτήρα τους. Λοιπὸν οἱ θρησκεῖες δὲ δημιουργοῦν ῥάτσες…»[10].
Συνεκδοχικά, οι νέες θρησκείες παρά τα όποια ξένα στοιχεία, μορφοποιούνται. Άλλος ο Άγιος Βασίλης των Χριστουγέννων στην Αγγλία με σαφώς αγγλοσαξονικές και Κέλτικες επιρροές σύμβολο του υλισμού και της πλουτοκρατίας και άλλο ο Άγιος Έλλην Καππαδόκης Μέγας Βασίλειος, θεολόγος και αποφοιτήσας της Νεοπλατωνικής Σχολής των Αθηνών, στην ελληνική εαράδοση. Άλλο οι μονοφυσίτες (Κόπτες, Σύριοι, Αρμένιοι), άλλο η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, που τα οικουμενικά πατριαρχεία παραμένουν ελληνόγλωσσα και με Ελληνική Παράδοση, άλλο οι Λατινικοί Παπικοί, άλλο οι Προτεστάντες, εκ των όποιον τα δόγματα δεν αριθμούνται στα δάκτυλα. Οι Άγγλοι δημιούργησαν δικό τους προτεσταντικό δόγμα συνταιριασμένο με το έθνος των, εξ ου και ο όρος Αγγλικανοί.
Ομολογουμένως, θα υπάρξει ραγδαία ανάπτυξη και ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός θα ευρίσκεται στο απόγειο της ακμής του.
Ο ίδιος εξάλλου γράφει ότι:
«Οὕτε σὰν τὸν αρχαίο, οὕτε σὰν τὸν πιὸ ἀρχαῖο, οὖτε σὰν τὸ Βυζαντινὸ, ούτε σὰν τὸ Ευρωπαϊκὸ τὸ συγκαιρινὸ θα εἶναι ὁ Νέος Ἑλληνικὸς Πολιτισμός. Κάτι ἄλλο θα εἶναι ποῦ θα κλεῖ καὶ πολλὰ ἀνατολίτικα στοιχεῖα. Καὶ ἡ γεωγραφική θέση τῆς Πατρίδας τῆς φυλῆς, ἀνάμεσα σὲ Ανατολή καὶ σὲ Δύση, Τὸ λέει πῶς ὁ πολιτισμὸς ποῦ θα γεννηθεῖ ἁπὸ τοῦς Ἕλληνες, θὰ γίνει αναγκαστικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ τὸν δυτικό, καὶ μ’ ὅλα τὰ ξένα τὰ παλιὰ στοιχεῖα ποῦ θάχει πάρει θα εἶναι Ἑλληνικότατος»[11].
Η παρούσα παράγραφος που παρετέθη, αποτελεί προτροπή για αποστροφή των Ελλήνων από την Δύση η οποία καταδυναστεύει τον Ελληνισμό. Ο Ίων γνωρίζει πως ο Ελληνισμός ευρίσκεται στο μεταίχμιο της Ανατολής και της Δύσεως. Η Ελλάς πρέπει να αποδεσμευτεί από την τυραννική κηδεμονία των δυτικών εθνών– κρατών και να αναπτυχθεί ανεξάρτητα από αυτά. Θα μεγαλουργήσει και οικονομικά. Παράγοντας εθνικό πολιτισμό, παράγονται αγαθά.
Οι τρεις Ελληνικοί πολιτισμοί
Ώρα να γίνει λόγος περί των τριών πολιτισμών.
Ο πρώτος είναι ο Αρχαίος Ελληνικός, ο Δεύτερος ο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας(Βυζαντινός) και ο τρίτος ο Νέος Ελληνικός Πολιτισμός.
Ο κατά Ίωναν Αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός είναι κεχωρισμένος σε Πελασγικό Προϊστορικός Ελληνικό Πολιτισμό ή αλλιώς Προϊστορικός Ελληνισμός στον Κλασσικό Ελληνισμό και τον Μακεδονικό Ελληνισμό, ήτοι ο Ελληνιστικός Πολιτισμός. Ο Δραγούμης δεν εστιάζει τόσο την αρχαία Αθήνα, αλλά μάλλον ευρίσκεται εγγύτερα στην Αρχαία Σπάρτη, την Μακεδονία, τα Ελληνιστικά βασίλεια την Ανατολική Ρωμαίικη Αυτοκρατορία την Νέα Ελληνική Ιστορία και φυσικά την Δημοτική Παράδοση.
Στα κείμενα Προγραμματικοί Πολιτικοί Στοχασμοί, γράφει:
«Οικονομική πολιτική. Όσῳ γίνεται δημοκρατικότερον το νέον κράτος, εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ τὴν Ἀμερικὴν, τόσῳ περιορίζει τὴν ατομικὴν οἱκονομίαν ὑπέρ τοῦ γενικοῦ λεγομένου καλοῦ. Καὶ ὄπου διὰ τῆς οικονομικῆς εξελίξεως, γίνονται πολυσυνθετικώτεραι αἱ συνθῆκαι αἱ οἱκονομικαὶ μιας χῶρας , εκεῖ καὶ παρατηρεῖται μεγαλυτέρα ἐπεμβατικὴ τάσις τοῦ κράτους πρὸς κανονισμὸν ταῶν ὅρων ταῆς ζωῆς καὶ ἐργασίας τῶν τάξεων ἤ ὁμάδων. Η ροπή αυτὴ, σημειοῦται καὶ εἰς τὰ στρατιωτικὰ κράτη ὡς ἡ Αρχαῖα Σπάρτη καὶ ἡ σημερινή Πρωσσία, ἅτινα καὶ μόνα καλῶς ἐφήρμοσαν τὴν πολιτικὴν ταύτην, κατ’ αντίθεσιν πρὸς τὰ δημοκρατικὰ κράτη»[12].
Καταλαβαίνουμε εδώ, ότι στο κράτος του Δραγούμη, ο ίδιος θαρρεί πως θα διέπεται με τις αρετές ενός Λακεδαιμόνιου πολιτεύματος, και τον κρατικό παρεμβατισμό της αρχαίας Σπάρτης. Παρακάτω όμως αναλύει ότι από την υπερβολική κρατική παρέμβαση ελλοχεύουν διάφοροι κίνδυνοι και θα αναδυθούν νέα προβλήματα.
Η επιρροή των γεγραμμένων του Ίωνος Δραγούμη στο καθεστώς της πολιτειακής μεταβολής της 4ης Αυγούστου
Όλα αυτά τα οποία ανεπτύχθησαν έως τώρα, ομοιάζουν κατά πολύ με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, που εγκαθίδρυσε σε συνεργασία μετά του Βασιλέως Γεωργίου του Β, ο Ιωάννης Μεταξάς (4 Αυγούστου 1936). Η θεωρία του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού, που εφηρμόσθη υπό του Μεταξά, δεν είναι έμπνευση αντληθείσα από την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, όπως άτοπη είναι η άποψη της θεώρησης του Πρώτου, Δευτέρου και Τρίτου Ράιχ ως πρότυπο για τον Πρώτο, Δεύτερο και Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό, η οποία είναι και αδόκιμος, αλλά και συμπτωματική. Τουναντίον, η κοσμοθεωρία περί Πρώτου, Δευτέρου και Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού, έχει αντληθεί από τα γραπτά του Ίωνος Δραγούμη. Το ίδιο για τα περί της αρχαίας Σπάρτης περί της Αρχαίας Μακεδονίας, δημοτικισμού, λαϊκίζοντος Εθνικισμού και αλληλεγγύης των απλών ανθρώπων προς σύμπτυξη υγιούς εθνικής κοινωνίας χαρακτηριζομένης από την αλληλεγγύη(οράτε απόσπασμα Μπαρρές). Όσον αφορά την θεωρεία της πολιτισμικής Ελληνικής Τριττότητος και την σχέση της με τον γερμανικό όρο Volksgemeinschaft την οποίας η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας δήθεν εφήρμοσε είναι μηδαμινή. Αφενός διότι ο συσχετισμός δεν συνιστά αιτιότητα, αφετέρου υπάρχει αντίφαση εάν δεχθούμε κάτι τέτοιο και αναλογισθεί κάποιος αργότερα ότι αυτό μετετράπη προς προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα.
Δεν είναι απίθανο να εννοείται η υιοθέτηση του Ελληνικού Εθνικοκοινωνισμού του Ίωνος Δραγούμη, με τον τελευταίο, εθνικιστής ων, να είχε επηρεασθεί από τον εφευρέτη του όρου Εθνικόσοσιαλισμός και εξίσου εθνικιστή, του Μωρίς Μπαρρές [13].
Ο Ίων στα λογοτεχνικά του κυρίως έργα περιφραστικώς και εμμέσως διοχετεύει τις μπαρεσσικές αντιλήψεις αναμειγνύοντάς τες με την ελληνική σκέψη, πρροσαρμόζοντάς τες στην Ελληνική Πραγματικότητα. Η περιφραστικότητα αυτή σε συνδυασμό με το έντονο λογοτεχνικό ύφος χωρίς αποκρυσταλλωμένους όρους δημιουργώντας μη ξεκάθαρο ύφος παρά σαφήνεια.
Ας επισημανθεί εδώ ότι τόσο ο Δραγουμικος Εθνικοσοσιαλισμός, όσο και αυτός του Μωρίς Μπαρρές δεν αποτελούν εις καμίαν των περιπτώσεων ακραίοι εθνικισμοί, ήτοι σωβινιμοί,(ακραίος εθνικισμός= σωβινισμός), αλλά εθνικισμοί υγιείς μη έχοντες σχέση με τις ακρότητες και της ωμότητες του Ιταλικού Φασισμού και του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού αντιστοίχως. Ο δε τελευταίος μάλιστα δεν προχώρησε σε περεταίρω σοσιαλίζουσες με εθνική συνιστώσα πάντα πρακτικές αθετώντας σημεία από το πολιτικό του πρόγραμμα. Ο δε φασισμός και ναζισμός αιματοκύλησαν την Ευρώπη. Και αυτά δεν έχουν θέση τόσο στο Μπαρρεσικο, όσο και στον Ελληνικό εθνικισμό είτε στον Δραγουμικό είτε στον μετέπειτα Μεταξικό.
Τελευταίο ερώτημα που μένει, είναι πότε ο Δραγούμης επηρέασε τον Μεταξά. Φυσικά η απάντηση βρίσκεται κατά την εξορία στην Κορσική το 1917. Μεταξάς και Δραγούμης, αντιβενιζελικοί όντες, εκδιωχθέντες από την τυραννική Βουλή των Λαζάρων, μιας Δικτατορίας υπό κοινοβουλευτικού μανδύα που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εξαπέλυσε ανείπωτο διωγμό στους Κωνσταντινικούς αντιπάλους ( Μεταξάς, Δραγούμης, Πεσματόγλου, Γούναρης, Στρέϊτ, Έσλιν). Πιθανότατα, ο Μεταξάς και ο Δραγούμης να συνδιαλέγονταν για φιλοσοφικά, πολιτικά, φιλοσοφικά ιστορικά και κοινωνικά θέματα και ζητήματα. Αλλά και νωρίτερα. Οι ίδιοι στον Α΄ και στον Β Βαλκανικό πόλεμο, ευρίσκοντο στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, ο Μεταξάς, ως Λοχαγός και ο Δραγούμης ως Δεκανέας, σύμβουλος σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και στην γεωγραφία της Μακεδονίας( ο Δραγούμης καταγόταν από το Βογιάτσικο Καστοριάς). Η αλληλεπίδραση των δύο πολιτικών ανδρών υπήρξε καθοριστική.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ο Ίων Δραγούμης προσέφερε πολλά στην ελληνική σκέψη και όπως και στην εθνικιστική ειδικότερα. Εντοπίστηκαν οι μετέπειτα επιρροές και οι συγκλίσεις των γεγραμμένων του με το καθεστώς Μεταξά. Όσο για τον Ίωνα δεν κατόρθωσε να τελειοποιήσει τις ιδέες του. Στις 31/7/1920 εκτελέσθηκε από τους στρατιώτες του Βενιζελικού Γύπαρη, προϊόν της Βενιζελικής θηριωδίας και του διχασμού γενικότερα.
[1] Ίων Δραγούμης, Όσοι ζωντανοί, σελ. 267, από το: Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, έργα εν ζωή, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[2] Ο Ίων Δραγούμης στο τελευταίο και ημιτελές έργο του, «Οι Τρεις φίλοι, (εγράφη το 1919) γράφει
«ἤθελε να συμβιβάση τὸ ἐθνικὸ καὶ τὸ σοσιαλιστικὸ ἰδανικὸ» Ίων Δραγουμης, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Β, σελ. 467 και σελ. «Ἔνοιωθε βαθύτατα τὴν ἀξία μεταξύ τοῦ ἐγωϊσμοῦ καὶ ταῆς ἀλληλεγγύης, καὶ τῶν ἐθνῶν καὶ τῶν πολιτισμῶν καὶ τῶν κοινοτήτων». Ο Δραγούμης φρονούσε πως για να πετύχει μία πετυχημένη οργανική κοινωνία, χρειαζόταν α΄) Αλληλεγγύη όλων με βάση την εκάστοτε εθνική συνιστώσα. β΄) αλληλεγγύη τοπικής συνιστώσας, μέσω κοινωτήτων, γ΄τα άτομα να ανεργούν άριστα στον έκαστο τομέα τους, ήτοι αριστεία δ΄) κοινωνισμός (=σοσιαλισμός), με εθνικό πρόσημο και όχι διεθνιστικό.
[3] Μωρίς Μπαρρές, Η γη και οι νεκροί, Αθήνα, εκδ. Νέα Γενεά, 2017, σελ 13.
[4] Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, σελ 363, από το: Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, έργα εν ζωή, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[5] Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, σελ 364, από το: Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, έργα εν ζωή, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[6] Ψευδώνυμο του Ίωνος Δραγούμη.
[7] Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, σελ 372, από το: Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, έργα εν ζωή, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[8] Ίων Δραγούμης, Όσοι ζωντανοί, σελ. 223, από το: Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, έργα εν ζωή, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[9] Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, σελ. 391, από το βιβλίο, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[10] Ίων Δραγούμης, Όσοι ζωντανοί, σελ. 328, από το βιβλίο, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[11] Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, σελ. 390 από το βιβλίο Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[12] Ίων Δραγούμης, Προγραμματικοί Πολιτικοί Στοχασμοί, σελ. 355, από το: Άπαντα, Ίωνος Δραγούμη, τόμος Γ΄ Αρθρογραφία 1903 – 1920, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
[13] Σπυρίδων Πλουμίδης, Το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξα , Αθήνα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016, σελ. 105 – 108. Άλλος αδύναμος συσχετισμός που χρησιμοποιεί ο Πλουμίδης, αποτελεί την συσχέτιση της γλωσσικής μεταρρυθμίσεως του καθεστώτος του Ιωάννου Μεταξά, ήτοι την προώθηση της δημοτικής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με της αντικαταστάσεως του γοτθικού αλφαβήτου με το λατινικό στην Ναζιστική Γερμανία. Συσχετισμός τελείως ανομοίων πραγμάτων. Υπάρχουν οιλλές ενστάσεις. Στην μία έχουμε να κάνουμε με γλωσσική μορφή, στην δε άλλη με απλά σύμβολα γραφής. Φυσικά η μεταξική αυτή μεταρρύθμιση πρώτον δεν συγκρίνεται μετά της γερμανικής και δεύτερον έχουμε να κάνουμε με γλώσσα, όχι με γραφή. Τρίτον η δημοτική στηρίζεται πάνω στην πρόοδο του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού και σκοπός του ήταν να φθάσει τον πολιτισμό αυτόν σε ίση αξία με τον κλασσικό της Αρχαίας Ελλάδος. Τέταρτον, εάν δεχθούμε ότι προσάρμοσε αυτά στην Ελληνική κοινωνία, αφού τα εισήγανε εκ Ναζί ή εκ Φασιστών, γιατί δεν καταργούσε το πολυτονικό ή διεκήρυττε μία παραδείγματος χάριν Τρίτη Ελληνική Αυτοκρατορία συνέχεια αυτής το Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντί του τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού; Πέμπτον γιατί δεν παρέχει αιτιολόγηση του συσχετισμού του προβάλλοντας την ουσία και το νόημα αυτού, που διαφαίνεται στις δύο περιπτώσεις; Έκτον δεν συγκρίνει τα στοιχεία της Μεταξικής Ιδεολογίας με τα στοιχεία διαφόρων προγενεστέρων Ελλήνων διανοητών όπως του Περικλέους Γιαννοπούλου ή του Ίωνος Δραγούμη. Το ότι μερικοί αρθρογράφοι γερμανόφιλοι γράφουν αναφορικά με αυτές τις ορολογίες, δεν σημαίνει ότι το Μεταξικό καθεστώς τις υιοθετούσε κιόλας. Τέλος είναι γνωστό τοις πάση, ότι ο Μεταξάς δεν συμπαθούσε τους Γερμανόφιλους, και μάλιστα ήθελε να τους ξεφορτωθεί. Ενώ σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται ξεκάθαρα η αμηχανία του Μεταξά σε αυτές τις Ιδέες. Ιδέ Μαρίνα Πετράκη, Ο Ιωάννης Πίσω από τον Μεταξά, Αθήνα, εκδ Καθημερινή, 2014, σελ. 132. « Επιπλέον, ένθερμοι υποστηρικές του εθνικοσοσιαλισμού και του ολοκληρωτισμού, που ανήκαν στο κυβερνητικό περιβάλλον του Ιωάννη Μεταξά, όπως Κοτζιάς, Μαυρουδής, Νικολούδης, Σκυλακάκης κ.α. προκαλούσαν συχνά την αμηχανία του Μεταξά και την έκδηλη ανησυχία του για τις υπερβολές τους «σκέπτομαι να καταστείλω περισσότερον τας τιαύτας ανοήτους αποπείρας» (η ίδια πάλι υποπίπτει στο σφάλμα στου συσχετισμού Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού και Γ΄ Ράιχ αμέσως κάτω) και Μάνος Ν. Χατζηδάκης Ιωάννης Μεταξάς, Πορεία προς την Δόξαν, εκδ. Πελασγός, σελίδες 90 -92 και επιπλέον 269 – 270. Εδώ ο Μεταξάς καταφέρεται των «γερμανόπληκτων» όπως τους ονομάζει ο ίδιος, βάσει των αντληθεισών αποσπασμάτων του Ημερολογίου του.
Στην πολιτική Μεταξική ιδεολογία προσετέθη, από τον ιθύνοντα νόα της η αριστοτελική και πλατωνική πολιτειολογία. Βλέπε: Γεώργιος Βατικιώτης, Μια πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά, Αθήνα, εκδ. Ευρασία, 2005 σελ. 359. Το συμφέρον του κράτους προέχει επί του ατομικού συμφέροντος και η πολιτική συμπεριφορά ορίζεται ως μία διδαδτική τέχνη. Κατά Πλάτωνα η εξουσία απαιτεί τους λίγους και πνευματικώς αρίστους στους οποίους αυτή πρέπει να ασκείται (τεχνοκρατία). Οι Άριστοι, οι ικανοί και κατά συνέπεια σοφοί, θα πρέπει να διαπαιδαγωνούν τα παιδιά και τους νέους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παναγιώτης Βατικιώτης, Μια πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά, Αθήνα, εκδ. Ευρασία, 2005.
Ίων Δραγούμης, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Α΄, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
Ίων Δραγούμης, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Β΄, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
Ίων Δραγούμης, Άπαντα Ίωνος Δραγούμη, τόμος Γ΄, Αθήνα, εκδ. Έκτωρ, 2021.
Μωρίς Μπαρρές, Η γη και οι Νεκροί, Αθήνα, εκδ. Νέα γενεά, 2017.
Μαρίνα Πετράκη, Ο Ιωάννης Πίσω από τον Μεταξά, Αθήνα, εκδ. Καθημερινή, 2014.
Σπυρίδων Πλουμίδης, Το καθεστώς του Ιωάννης Μεταξά (1936 – 1941), Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016.
Μάνος Ν. Χατζηδάκης, Ιωάννης Μεταξάς, Πορεία προς την Δόξα, Αθήνα, εκδ. Πελασγός, 2016.
